In vrijwel elk dorp staat een monument om oorlogsslachtoffers te herdenken of liggen oorlogsgraven. Soms voor alle gevallenen, soms specifiek voor een groep of één persoon. Neergekomen vliegtuigbemanningen, verzetsmensen, gesneuvelde bevrijders of naar werk- of concentratiekampen weggevoerde en nooit teruggekeerde inwoners. Deze mensen herdenken is en blijft belangrijk.
Grafmonument Siddeburen
Het grootste grafmonument in Midden-Groningen staat in Siddeburen. Acht herdenkingsplaten bevat het. De eerste en laatste plaat geven het begin, respectievelijk einde van de oorlogsjaren aan. De tussenliggende platen verwijzen naar inwoners en bevrijders die het leven lieten. Bijvoorbeeld naar Aeilko Bulthuis die in de begindagen van de oorlog sneuvelt.
In september 1939 start de negentienjarige Bulthuis zijn dienstplicht in de Rabenhaupt kazerne in Groningen. Na een korte training wordt hij overgeplaatst naar het 1-1-9 Regiment Infanterie bij Haarlem. Op 10 mei 1940 vertrekt het regiment in bussen en vrachtauto’s naar het front. In de buurt van Oegstgeest bombardeert een Duits vliegtuig het konvooi. De eerste bus, waarin Bulthuis zit, wordt vol getroffen en brandt uit. Bulthuis is een van de vele dienstplichtigen die daarbij omkomen.
Ook Poolse bevrijders staan op het monument. Aan het einde van de oorlog wordt Groningen vanuit het zuiden bevrijdt. De bezetter trekt zich steeds verder terug, onder meer naar Wagenborgen en Delfzijl. Een klein deel van de 1e Poolse Pantserdivisie ligt sinds 15 april 1945 in Siddeburen en wacht op versterking van de 7e Canadese Infanterie Brigade. Op 19 april 1945 zetten de Duitsers een tegenaanval in. Via onder meer Steendam en het Schildmeer bereiken ze Siddeburen. Bij Café-Restaurant De Witte Linden maken ze een Poolse carrier en tank onschadelijk. De drie Poolse bemanningsleden worden gedood: soldaat Janusz Wisniewski, soldaat 1e klas Karol Pryszer en korporaal Kazimierz Zalcar.
Oorlogsgraven Kropswolde
Vijf geallieerde graven liggen in Kropswolde. Vier voor vliegeniers van de Royal Canadian Air Force: piloot J.J. Astles, piloot K.H. Bennett, piloot K. Smith en officier J.A. Frampton. De vijfde is voor sergeant K.W. Tindall van de Royal Air Force. Op 20 februari 1944 voeren bommenwerpers een aanval uit op Leipzig. Op de terugweg valt een Duitse nachtjager aan. De Lancaster B2 D.S. 788 van de zevenkoppige bemanning explodeert in de lucht boven Kropswolde. Brokstukken liggen verspreid over een groot gebied rondom de Woldweg. Alleen bommenrichter George Walker Reynolds en werktuigkundige Frank William Charles Robertson overleven de aanval.
Distributiekantoor Slochteren
Aan de Hoofdweg in Slochteren verwijst het bord ‘Distributiekantoor ’40-‘45’ naar een wat naar achteren liggend pand. Tijdens de oorlogsjaren werden vanuit hier onder meer voedsel-, kleding- en brandstofbonnen uitgedeeld. Allemaal zaken waarmee het verzet wel raad weet voor het toenemende aantal onderduikers.
Op 21 juli 1944 overvallen verzetsmensen het distributiekantoor. Een geslaagde overval met een zwarte rand: vier mannen komen om het leven. Hendrik Ernst de Haan en Jan Lever worden diezelfde dag in Eenum doodgeschoten door de Sicherheits Dienst (SD). Kornelis Roeters nemen ze in Eenum gevangen. Hij overlijdt op 20 februari 1945 in kamp Sachsenhausen.
Eén van de andere overvallers is Hendrik Haan (verzetsnaam Henk Brands). Hij overleeft, maar zijn broer Harmannus Haan verliest wel zijn leven, hoewel hij niets met de overval te maken heeft.
Martin Haan, zoon van Hendrik Haan, vertelt: “Door verraad direct na de overval komt de SD achter het adres van onze familie en in de nacht van 21 op 22 juli 1944 overvallen ze de familieboerderij in de Vosseberg, een streek net buiten Onstwedde. Mijn vader is er niet. Als represaille en waarschijnlijk uit frustratie schiet de SD daarom mijn oom Harmannus neer en zo vindt mijn oma hem. Twee andere broers worden meegenomen, maar komen als door een wonder na een tijd weer thuis”.
Om de geschiedenis van zijn familie levend te houden heeft Martin Haan geijverd voor het verwijzingsbord naar de plaquette. “Mijn vader vertelde nooit over zijn oorlogsverleden. Pas later sprak hij er over met onbekenden zoals Chris Scholtens van Museum ’40-’45. Dat bleek gemakkelijker dan met zijn eigen gezin. Ik ben nog steeds bezig die geschiedenis te achterhalen. Opdat wij niet vergeten.”
Bronnen
-
De gemeente Slochteren tijdens de Tweede Wereldoorlog, K.G. Bos
-
Hoogezand-Sappemeer tijdens de Tweede Wereldoorlog 1940 – 1945, Klaas G. Bos en Jacob H. Bos
-
Martin Haan
-
Traces of war
Dit is het afsluitende artikel uit de reeks Plekken van herinnering. Op Plekken van Herinnering staan meer overleveringen. Daarnaast hebben vele inwoners uit Midden-Groningen, rechtstreeks of via vertellingen van (groot)ouders hun eigen verhalen, of zij nu hier geboren zijn of elders. Praat, deel en blijf herinneren.
