Midden-Groningen heeft twee Joodse begraafplaatsen, in Kolham aan de Kneipslaan en in Zuidbroek vlakbij Botjes Zandgat. Het zijn sobere begraafplaatsen, van iedere opsmuk ontdaan. Wie de namen leest op de zerken leert dat er tot in de oorlog een levendige Joodse gemeenschap was in Midden-Groningen.
In de provincie Groningen zijn 24 Joodse begraafplaatsen, en twee daarvan liggen in Midden-Groningen. Ze zijn beide eigendom van het Nederlands israëlitisch Kerkgenootschap. De begraafplaats in Kolham behoorde toe aan de Joodse gemeente van Hoogezand en omstreken. In de eerste jaren werden houten grafmonumenten op de graven geplaatst, die hebben de tand des tijds niet doorstaan. Er staan nog altijd 140 stenen zerken met achternamen als Levie, Cohen, Israëls en Bollegraaf. Wim Rozema van de Historische Vereniging Hoogezand-Sappemeer bezoekt de begraafplaats regelmatig. ,,Ik denk dat heel weinig mensen het kennen, zelfs mensen uit de buurt weten soms niet eens dat het er zit. Het zijn de graven van Joodse mensen uit de hele gemeente Midden-Groningen. Op de graven staat het Hebreeuwse schrift, en een hele andere jaartelling dan de onze.”
Al wandelend pakt Wim Rozema een steentje op en plaatst het bovenop een van de graven. ,,Dat is een Joods gebruik, wie een graf bezoekt legt geen bloemen neer maar een steentje. Wat mij altijd heeft getroffen is het graf van ene Simons. Op zijn grafsteen staan nog twee namen, die van zijn vrouw en zijn kleindochter Saartje. Maar die twee liggen helemaal niet in het graf, ze zijn omgebracht in Auschwitz, zoals ook op het graf te lezen is. Heel bijzonder en heel aangrijpend.”
Wim Rozema
De Joodse gemeenschap van Noord- en Zuidbroek legde in 1886 aan de Botjesweg een begraafplaats aan. De geloofsgemeente was maar klein, en daarmee het kerkhof ook. Op de achttien graven zien we Bijbelse voornamen zoals Sara, Mozes, Salomon en Jozef. In de jaren tachtig bleek de begraafplaats sterk verwaarloosd en onder leiding van Stichting Boete en Verzoening knapte een groep vrijwilligers het op. ’In 2013 is er weer groot onderhoud nodig, ook dat wordt gedaan door vrijwilligers uit de omgeving. ,,Graven die verzakt waren zetten we recht, alles moest schoongemaakt worden, letters opnieuw zwart gemaakt,” vertelt Wim Pathuis, destijds woonachtig in Zuidbroek. Hij is een van de vrijwilligers uit Zuidbroek die hielp met het opknappen. ,,Ik vind het heel belangrijk dat de Joodse geschiedenis over een volk dat zoveel meegemaakt heeft blijft bestaan. Het mag nooit vergeten worden wat er is gebeurd. Van de Joodse bewoners van Zuidbroek is niemand teruggekomen na de oorlog. Op deze manier had ik het gevoel dat ik toch nog iets voor deze mensen kon doen.”
De Joodse begraafplaatsen mogen bezocht worden, maar niet op zaterdag (de sjabbat) of op Joodse feestdagen. Het is belangrijk om respectvol met de graven om te gaan en er niet op te staan. Er zijn alleen staande zerken, de grond voor een zerk hoort nog bij het graf.
Joodse begraafplaats Zuidbroek
Benieuwd naar de andere verhalen? Kijk dan bij Plekken van Herinnering.
